Nowela Henryka Sienkiewicza z1880 roku. Opowiada o życiu polskich dzieci w szkołach w zaborze pruskim. Została przetłumaczona na 12 języków.
Nowela jest początkiem zainteresowania pisarza sprawami konfliktu polsko-niemieckiego, zwieńczonego napisaniem Krzyżaków. Autor krytykuje obłudę szkoły pruskiej, szykany polityczne związane z niemieckim językiem wykładowym, a nade wszystko złą metodę dydaktyczną przeciążającą pamięć uczniów mało przydatnymi w życiu danymi. Łączy się to ściśle z pozytywistyczną polemiką ideologiczną.